Koolmonoxide (CO) is een kleurloos, reukloos, smaakloos, giftig gas dat ontstaat bij de onvolledige verbranding van koolstofhoudende brandstoffen, waaronder gas, olie, hout en steenkool. Alleen wanneer brandstof niet volledig verbrandt, ontstaat een overmaat aan CO, dat giftig is. Wanneer CO het lichaam binnendringt, verhindert het het bloed om zuurstof naar de cellen, weefsels en organen te brengen. CO is giftig omdat je het niet kunt zien, proeven of ruiken, maar CO kan zonder waarschuwing snel dodelijk zijn. De Health and Safety Executive (HSE) laat zien dat elk jaar in het Verenigd Koninkrijk ongeveer 15 mensen overlijden aan CO-vergiftiging, veroorzaakt door gastoestellen en rookkanalen die niet correct zijn geïnstalleerd of onderhouden of die slecht worden geventileerd. Sommige aanwezige concentraties zijn niet dodelijk, maar kunnen bij langdurige inademing ernstige gezondheidsschade veroorzaken, met in extreme gevallen verlamming en hersenbeschadiging als gevolg van langdurige blootstelling aan koolmonoxide. Inzicht in het gevaar van CO-vergiftiging en voorlichting van het publiek over het nemen van de juiste voorzorgsmaatregelen kunnen dit risico dan ook onvermijdelijk verminderen.
Hoe ontstaat CO?
CO is aanwezig in verschillende industrieën, zoals staalfabrieken, fabricage, elektriciteitsvoorziening, kolen- en metaalmijnbouw, levensmiddelenproductie, olie- en gaswinning, productie van chemicaliën en aardolieraffinage, om er maar enkele te noemen.
CO wordt geproduceerd door onvolledige verbranding van fossiele brandstoffen zoals gas, olie, kolen en hout. Dit gebeurt bij een algemeen gebrek aan onderhoud van de brander, onvoldoende lucht - of de lucht is van onvoldoende kwaliteit om een volledige verbranding mogelijk te maken. Bij de efficiënte verbranding van aardgas komen bijvoorbeeld kooldioxide en waterdamp vrij. Maar als er onvoldoende lucht is waar die verbranding plaatsvindt, of als de voor de verbranding gebruikte lucht bedorven is, mislukt de verbranding en ontstaan roet en CO. Als er veel waterdamp in de atmosfeer aanwezig is, kan dit het verbrandingsrendement nog verder verlagen en de CO-productie versnellen.
Onjuiste of slecht onderhouden apparaten zoals fornuizen, kachels of centrale boilers zijn de meest voorkomende oorzaak van blootstelling aan koolmonoxide. Andere oorzaken zijn verstopte rookkanalen en schoorstenen, omdat koolmonoxide hierdoor niet kan ontsnappen, waardoor gevaarlijke concentraties kunnen ontstaan. Het verbranden van brandstof in een gesloten of ongeventileerde omgeving, zoals het laten draaien van een automotor, een benzinegenerator of een barbecue in een garage of tent, kan leiden tot een vergelijkbare CO-ophoping. Defecte of verstopte uitlaatpijpen van auto's kunnen leiden tot inefficiënte verbranding en dus kan een lek of verstopping in de uitlaatpijp leiden tot de vorming van een overmaat aan CO. Bij sommige voertuigen en eigendommen kunnen de schoorstenen of uitlaten verstopt zijn na zware sneeuwval, wat kan leiden tot een ophoping van koolmonoxide. Een andere oorzaak van koolmonoxidevergiftiging kan het gevolg zijn van bepaalde chemicaliën, verfdampen en sommige schoonmaak- en verfverwijderaars bevatten methyleenchloride (dichloormethaan), dat bij inademing door het lichaam wordt afgebroken tot koolmonoxide, wat tot een mogelijke koolmonoxidevergiftiging kan leiden. Eerlijkheidshalve moet wel worden opgemerkt dat methyleenchloride op de lijst van kankerverwekkende stoffen van categorie 1B staat en dat de afbraak van methyleenchloride tot koolmonoxide dus niet de ergste gezondheidsproblemen kan veroorzaken die een persoon daarna kan krijgen. Een andere veel voorkomende oorzaak van lage CO-vergiftiging is roken, en het roken van shisha-pijpen kan bijzonder slecht zijn, vooral binnenshuis. Dat komt omdat in shisha pijpen houtskool en tabak worden verbrand, wat in afgesloten of ongeventileerde ruimten tot een opeenhoping van koolmonoxide kan leiden.
Hoge concentraties CO
In sommige gevallen kunnen hoge concentraties CO aanwezig zijn. Een van de omgevingen waarin dit kan voorkomen is een woningbrand, waardoor de brandweer het risico loopt op CO-vergiftiging. In deze omgeving kan er tot 12,5% CO in de lucht zitten, wat wanneer de koolmonoxide samen met andere verbrandingsproducten naar het plafond stijgt en de concentratie de 12,5 volumeprocent bereikt, maar tot één ding leidt, namelijk tot een flashover. Dit is wanneer de hele boel ontbrandt als brandstof. Afgezien van zaken die op de brandweer vallen, is dit een van de meest extreme gevaren die ze lopen bij het werken in een brandend gebouw.
Wat doet CO met het lichaam?
Omdat koolmonoxide zo moeilijk te herkennen is - het is kleurloos, reukloos, smaakloos en giftig gas - kan het even duren voordat u zich realiseert dat u een koolmonoxidevergiftiging hebt. De effecten van koolmonoxidevergiftiging kunnen gevaarlijk zijn, omdat koolmonoxide het bloedsysteem verhindert om zuurstof effectief door het lichaam te transporteren, met name naar vitale organen zoals het hart en de hersenen. Hoge doses koolmonoxide kunnen daarom leiden tot de dood door verstikking of gebrek aan zuurstof naar de hersenen. Volgens statistieken van het Ministerie van Volksgezondheid is de meest voorkomende indicatie van koolmonoxidevergiftiging hoofdpijn: 90% van de patiënten meldt dit als symptoom, 50% meldt misselijkheid en braken, en duizeligheid. Verwarring/veranderingen van het bewustzijn en zwakte zijn goed voor 30% en 20% van de meldingen.
Koolmonoxide kan ernstige gevolgen hebben voor het centrale zenuwstelsel en mensen met hart- en vaatziekten. Omdat koolmonoxide verhindert dat de hersenen voldoende zuurstof krijgen, heeft dit een domino-effect op het hart, de hersenen en het centrale zenuwstelsel. Naast symptomen als hoofdpijn, misselijkheid, vermoeidheid, geheugenverlies en desoriëntatie kan een toenemend koolmonoxideniveau in het lichaam leiden tot evenwichtsstoornissen, hartproblemen, hersenoedeem, coma's, stuiptrekkingen en zelfs de dood. Sommige getroffenen kunnen last krijgen van een snelle en onregelmatige hartslag, lage bloeddruk en hartritmestoornissen. Hersenoedeem ten gevolge van CO-vergiftiging is bijzonder bedreigend, omdat het kan leiden tot de verbrijzeling van hersencellen, waardoor het hele zenuwstelsel wordt aangetast.
Een andere manier waarop koolmonoxide het lichaam beïnvloedt is via de ademhalingswegen. Dit komt doordat het lichaam moeite zal hebben om lucht door het lichaam te verspreiden als gevolg van koolmonoxide doordat de bloedcellen geen zuurstof meer krijgen. Als gevolg hiervan zullen sommige patiënten kortademig worden, vooral bij inspannende activiteiten. Dagelijkse lichamelijke en sportieve activiteiten zullen meer inspanning vergen en u zult zich meer uitgeput voelen dan gewoonlijk. Deze effecten kunnen in de loop van de tijd verergeren naarmate het vermogen van uw lichaam om zuurstof op te nemen steeds meer wordt aangetast. Na verloop van tijd komen zowel uw hart als longen onder druk te staan doordat het koolmonoxideniveau in de lichaamsweefsels toeneemt. Als gevolg hiervan zal uw hart harder proberen om wat het ten onrechte als zuurstofrijk bloed beschouwt, van uw longen naar de rest van uw lichaam te pompen. Als gevolg daarvan beginnen de luchtwegen op te zwellen, waardoor er nog minder lucht in de longen kan komen. Bij langdurige blootstelling wordt het longweefsel uiteindelijk vernietigd, wat leidt tot hart- en vaatproblemen en longziekten.
Chronische blootstelling aan koolmonoxide kan op lange termijn zeer ernstige gevolgen hebben, afhankelijk van de mate van vergiftiging. In extreme gevallen kan het deel van de hersenen dat bekend staat als de hippocampus worden aangetast. Dit deel van de hersenen is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van nieuwe herinneringen en is bijzonder kwetsbaar voor schade. Uit cijfers is gebleken dat tot 40% van de mensen die koolmonoxidevergiftiging hebben opgelopen, problemen ondervindt zoals geheugenverlies, hoofdpijn, geheugenverlies, persoonlijkheids- en gedragsveranderingen, verlies van blaas- en spiercontrole, en verminderd gezichtsvermogen en coördinatie. Sommige van deze effecten doen zich niet altijd onmiddellijk voor en kunnen enkele weken duren of na meer blootstelling naar voren komen. Hoewel degenen die lijden aan de langetermijneffecten van koolmonoxidevergiftiging na verloop van tijd herstellen, zijn er gevallen waarin sommige mensen permanente effecten ondervinden. Dit kan gebeuren wanneer er voldoende blootstelling is geweest om te resulteren in orgaan- en hersenbeschadiging.
Ongeboren baby's lopen het grootste risico op koolmonoxidevergiftiging, aangezien foetale hemoglobine zich gemakkelijker met CO vermengt dan volwassen hemoglobine. Als gevolg daarvan wordt het carboxyhemoglobinegehalte van de baby hoger dan dat van de moeder. Baby's en kinderen waarvan de organen nog aan het rijpen zijn, lopen het risico permanente orgaanschade op te lopen. Bovendien ademen jonge kinderen en zuigelingen sneller dan volwassenen en hebben zij een hogere stofwisseling, waardoor zij tot tweemaal zoveel lucht inademen als volwassenen, vooral wanneer zij slapen, wat hun blootstelling aan CO verhoogt.
Hoe identificeer je
In het geval van koolmonoxidevergiftiging zijn er een aantal behandelingen, die afhangen van de mate van blootstelling en de leeftijd van de patiënt.
Bij lage blootstellingsniveaus is het raadzaam uw huisarts om medisch advies te vragen.
Als u echter denkt dat u bent blootgesteld aan verhoogde CO-niveaus, kunt u het beste naar de plaatselijke Eerste Hulp gaan. Hoewel uw symptomen meestal zullen aangeven of u CO-vergiftiging hebt, zal voor volwassenen een bloedonderzoek de hoeveelheid carboxyhemoglobine in uw bloed bevestigen. Voor kinderen zal dit leiden tot een onderschatting van de piekblootstelling, aangezien kinderen de carboxyhemoglobine sneller metaboliseren. Carboxyhemoglobine (COHb) is een stabiel complex van koolmonoxide dat zich in rode bloedcellen vormt wanneer koolmonoxide wordt ingeademd, waardoor de capaciteit van de rode bloedcel om zuurstof te transporteren wordt opgebruikt.
De gevolgen van CO-vergiftiging kunnen onder meer ademnood, pijn op de borst, toevallen en bewustzijnsverlies zijn, wat kan leiden tot de dood of lichamelijke problemen die kunnen optreden, afhankelijk van hoeveel CO er in de lucht zit. Bijvoorbeeld:
| CO-volume (delen per miljoen (ppm) |
Fysieke effecten |
| 200 ppm |
Hoofdpijn in 2-3 uur |
| 400 ppm |
Hoofdpijn en misselijkheid in 1-2 uur, levensbedreigend binnen 3 uur. |
| 800 ppm |
Kan epileptische aanvallen, ernstige hoofdpijn en braken veroorzaken in minder dan een uur, bewusteloosheid binnen 2 uur. |
| 1.500 ppm |
Kan duizeligheid, misselijkheid en bewusteloosheid veroorzaken in minder dan 20 minuten; dood binnen 1 uur |
| 6.400 ppm |
Kan bewusteloosheid veroorzaken na twee tot drie ademhalingen: dood binnen 15 minuten |
Ongeveer 10 tot 15% van de mensen die een CO-vergiftiging oplopen, ontwikkelen complicaties op lange termijn. Deze omvatten hersenbeschadiging, gezichts- en gehoorverlies, Parkinsonisme - een ziekte die niet de ziekte van Parkinson is maar soortgelijke symptomen heeft - en coronaire hartziekten.
Behandelingen
Er zijn verschillende behandelingen voor CO-vergiftiging, waaronder rust, standaard zuurstoftherapie of hyperbare zuurstoftherapie.
Standaardzuurstoftherapie wordt in het ziekenhuis gegeven als u bent blootgesteld aan een hoog koolmonoxideniveau of als u symptomen hebt die op blootstelling wijzen. Dit proces houdt in dat u 100% zuurstof toegediend krijgt via een nauw aansluitend masker. Normale lucht bevat ongeveer 21% zuurstof. Door voortdurend geconcentreerde zuurstof in te ademen kan uw lichaam snel de carboxyhemoglobine vervangen. Voor de beste resultaten wordt dit type therapie voortgezet totdat uw carboxyhemoglobinegehalte gedaald is tot minder dan 10%.
De alternatieve behandeling is die van hyperbare zuurstoftherapie (HBOT), deze behandeling bestaat uit het overspoelen van het lichaam met zuivere zuurstof, waardoor het zuurstoftekort als gevolg van koolmonoxidevergiftiging wordt verholpen. Er is momenteel echter onvoldoende bewijs voor de doeltreffendheid op lange termijn van HBOT voor de behandeling van ernstige gevallen van koolmonoxidevergiftiging. Hoewel standaard zuurstoftherapie gewoonlijk de aanbevolen behandelingsoptie is, kan HBOT in bepaalde situaties worden aanbevolen - bijvoorbeeld als er sprake is geweest van een uitgebreide blootstelling aan koolmonoxide en er zenuwschade wordt vermoed. De behandeling wordt uitsluitend per geval bepaald.
